بزاق دقیقا چه نقشی در داخل دهان ما دارد؟ (با تاکید بر نقش مثبت بزاق در دهان)

بزاق مایع روشنی است که توسط چندین غده در دهان ما ساخته می شود. این مایع نقش مهمی در برخی عملکردهای اساسی بدن ایفا می کند. بزاق همچنین حاوی مواد مهمی است که بدن ما برای هضم غذا و تقویت مینای دندان ها نیاز دارد. در این مقاله سعی شده تا درباره نقش های اصلی بزاق، روش های کاهش و یا افزایش آن اطلاعاتی ارائه شود. چنانچه در خصوص این مایع شفاف سوالی دارید حتما این مقاله را تا انتها بخوانید.

بزاق در داخل دهان چه نقشی دارد؟

به طور کلی مهمترین وظایف بزاق در داخل دهان ما عبارتند از:

• دهان را مرطوب نگه می دارد
• به جویدن ، طعم دادن و بلعیدن غذا کمک می کند
• با میکروب داخل دهان شما می جنگد و از بوی بد دهان جلوگیری می کند
• دارای پروتئین ها و مواد معدنی هستند که از مینای دندان محافظت می کنند و از پوسیدگی دندان و بیماری لثه جلوگیری می کنند
• به سالم نگه داشتن پروتزها، ایمپلنت دندان، ارتودنسی دندان و انواع ونیر دندان کمک می کند

بزاق چگونه ایجاد می شود؟

هنگام جویدن غذا معمولا بر اثر سازوکارهایی در چند غده مختلف، بزاق تولید شده و ترشح می شود. هرچه جویدن بیشتر شود بدن برای کمک به هضم و خورد کردن غذا بزاق بیشتری تولید می کند. علاوه بر جویدن، مکیدن چیزی مثل اب نبات و همچنین سرفه ی حتی حالت تهوع می تواند باعث تولید بزاق شود.

بزاق در غددی موسوم به غدد بزاقی ایجاد می شود. در داخل و اطراف دهان ما دست کم 6 غده بزاقی وجود دارد که بزاق را از طریق مجراهایی وارد دهان می کنند. به طور معمول بدن روزانه 2 تا 4 پین معادل 1 تا 2 لیتر بزاق ایجاد می کند. معمولاً بدن در اواخر بعدازظهر بیشترین بزاق را ایجاد می کند و در شب در کمترین مقدار خود قرار  دارد.

چه چیزی باعث کاهش بزاق دهان می شود؟

برخی از بیماری ها و داروها می توانند بر میزان تولید و ترشح بزاق شما تأثیر بگذارند. اگر بزاق کافی در دهانتان وجود نداشته باشد، دهانتان کاملاً خشک می شود. این حالت به خشکی دهان مشهور است. خشکی دهان باعث می شود لثه، زبان و سایر بافت های دهان متورم و حساس شوند. و بستری برای رشد و گسترش میکروب ها ایجاد شود. بدترین عارضه خشکی دهان بد بو شدن دهان است.

خشکی دهان همچنین احتمال افزایش پوسیدگی دندان و بیماری لثه را افزایش می دهد. زیرا در صورت کاهش بزاق دهان که یک پاک کننده طبیعی در دهان است، فرصت برای اسیدی شدن و رشد پلاک دندان وجود دارد. هرچه پلاک بیشتر شود و پوسیدگی گسترش یابد، احتمال تشکیل حفره دندان هم بیشتری می شود.

اگرچه دلایل آن مشخص نیست اما خشکی دهان در افراد مسن رایج تر است. تصور می شود بیماری هایی که بر کل بدن تأثیر می گذارد (اختلالات سیستمیک) ، تغذیه نامناسب و استفاده از برخی داروهای خاص نقش اساسی در خشکی دهان و کاهش بزاق دارند.

در شرایط زیر احتمال کاهش تولید بزاق و خشیکی دهان وجود دارد

• در برخی از بیماری ها مانند ایدز، سندرم شوگرن، دیابت و پارکینسون
• انانسداد مجاری بزاقی
• شیمی درمانی و پرتودرمانی
• کم آبی بدن
• هورمون های ستیز و گریز
• مشکل ساختاری در غده بزاقی یا مجاری آن
• سیگار کشیدن

برخی از داروها نیز میتوانند در شکل گیری چنین وضعیتی نقش داشته باشند. برخی از این دارووها عبارتند از:

• آنتی هیستامین ها
• داروهای ضد اضطراب
• سرکوب کننده اشتها
• انواع خاصی از داروهای فشار خون
• دیورتیک ها قرص های افزایش ادرار
• بیشتر داروهای ضد افسردگی
• برخی از مسکن ها

اگر بزاق کمی در دهانم داشته باشم چه؟

برای جبران کاهش بزاق میتوانید برخی راه حل ها را امتحان کنید. برای مثال 3 اقدام زیر میتواند باعث بهبود تولید و ترشح بزاق شود:

• نوشیدن مقدار زیادی آب
• جویدن آدامس بدون قند
• مکیدن آبنبات بدون قند

در صورت تداوم خشکی دهان ، پزشک یا دندانپزشک ممکن است به شما توصیه کند که دهان خود را با بزاق مصنوعی شستشو دهید. بزاق مصنوعی مایع یا اسپری است که بدون نسخه نیز فروخته می شود. می توان آن را هر چند وقت یکبار مورد استفاده قرار داد.

بزاق مصنوعی به  افزایش رطوبت داخل دهان کمک می کند. اما دقت داشته باشید که برعکس بزاق طبیعی حاوی پروتئین ها ، مواد معدنی و سایر مواد موجود در بزاق واقعی نیست که به هضم غذا کمک می کند.

تولید و ترش بیش از حد بزاق دهان

بالا رفتن میزان بزاق معمولا چیزی نیست که بخواهید خیلی از بابت آن نگران باشید. اما اگر برای یک دوره زمانی طلانی مقدار آن زیاد شد بهتر است که به فکر کمک پزشکی باشید. در کوتاه مدت جای نگرانی نیسیت زیرا مصرف برخی مواد غذایی میتواند باعث افزایش این مایع شود اما اگر چیز خاصی مصرف نکرده باشید که عامل افزایش بزاق باشد و شما دهان پر آبی دارید جای نگرانی وجود دارد.

چه زمانی تولید بزاق زیاد میشود؟

در دو حالت زیر تولید این مایع زیاد میشود:

• اگر یک یا چند غده بزاق بیش فعال داشته باشید
• اگر مشکل در بلع داشته باشید.

اگر آب دهانم زیاد شد چه کنم؟

بعضی اوقات تعییر رژیم غذایی میتواند باعث افزایش بزاق شود. برای مثال مصرف غذاهایی خیلی ترش و یا خیلی تند میتواند چنین تاثیری داشته باشد و میزان مایع داخل دهانتان را افزایش دهد. از طرفی مواد غذایی اسیدی نیز اینکونه هستند. این درحالی است که مواد شیرین باعث کاهش تولید بزاق میشوند. اگر برای مدتی است که با افزای آب دهان روبرو شده اید کافی است کمی در رژیم غذایی خودتان تجدید نظر کنید.

به ارائه دهنده خدمات درمانی خود نیز این موضوع را اطلاع دهید زیرا این موضوع می تواند عارضه جانبی یک دارو یا نتیجه بیماری خاصی باشد. اگر در بلع مشکلی دارید، احتمالا عضلات گلو و صورت شما ضعیف شده است.

برخی از بیماری ها و شرایطی که میتواند باعث کاهش میتواند روی افزایش بزاق تاثیر بگذارند عبارتند از:

• اسکلروز جانبی آمیوتروفیک جانبی (ALS)
• فلج بل
• فلج مغزی
• بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD)
• بزرگ شدن زبان
• ناتوانی ذهنی
• بیماری پارکینسون
• مسمومیت غذایی
• بارداری
• هاری
• سکته مغزی

برخی از داروها که میتوانند در به وجود آمدن این وضعیت نقش داشته باشند نیز عبارتند از:

• برخی داروهای ضد تشنج مانند کلونوپین (کلونازپام)
• داروی اسکیزوفرنی
• سالژن (پیلوکارپین) ، برای درمان خشکی دهان در افرادی که رادیوتراپی دارند ، استفاده می شود

اگر بیش از حد بزاق دهان داشته باشیم چه میشود؟

مانند کاهش تولید بزاق، افزایش تولید آن نیز میتواند دردسر دیری باشد که قابل تحمل نخواهد بود. عوامل مختلفی هستند که میتوانند روی تولید و ترشح بیش از حد این مایع تاثیر بگذارند و نحوه درمان آن نیز به علتی بستیگ دارد که باعث این عارضه شده است. به طور کلی درمان های این عارضه میتواند شامل  موارد زیر باشد:

• برخی داروها: پزشک برای درمان افزایش تولید بزاق احتمالا ابتا هب تجویز دارو اقدام نکند. دو نمونه از داروهای تجویزی میتواننند شامل گلیکوپیرولات و اسکوپولامین باشند.

• تزریق بوتاکس: اگر تولید بزاق شدید باشد، پزشک برای کاهش تولید آن مجبور خواهد بود بخشیی از غدد بزاقی را فلج کنند تا دیگر مانند سابق نتانند این مایع را ترشح کنند. این روش درمانی بی خطر است ولی نتایج آن دائمی نیست.
• عمل جراحی: در موارد بسیار شدید نیز احتمالا جراحان مجبور باشند بخشی یا بیشتر غدد بزاقی شما را برداندو این روش یک درمان دائمی است که تولید بزاق را به شدت کاهش میدهد.