مروری کامل بر آناتومی و ساختار دندان

آناتومی و ساختار دندان به ما نشان می دهد دندان‌ها چگونه ساخته شده و چه نقشی در بدن دارند. دندان ها علاوه بر جویدن و صحبت کردن، در زیبایی لبخند هم اهمیت دارند. آن ها از پروتئین هایی مانند کلاژن و مواد معدنی به ویژه کلسیم ساخته شده اند که استحکام دندان را تضمین می کند. در این مقاله از دندانه با اجزای مختلف دندان، از مینا و عاج تا پالپ و ریشه آشنا می شویم تا بتوانیم از سلامت دندان ها مراقبت کنیم.

آناتومی و ساختار دندان

دندان ها از دو بخش اصلی تاج و ریشه دندان تشکیل شده اند. در ادامه بیشتر با بخش های دندان آشنا می شوید:

تاج دندان

به بخش قابل مشاهده دندان ها تاج دندان یا تاج آناتومیکال گفته می شود که تشکیل شده از مینا، عاج و پالپ دندان است. شکل تاج دندان در هر یک از دندان ها متفاوت است و به شرح زیر است:

• لبه دندان های ثنایای پیشین صاف است.
• دندان های نیش نوک تیز دارند.
• دندان های آسیاب و آسیاب کوچک بزرگ تر هستند و کاسپ (نوک تیز که برای جویدن راحت تر) دارند.
• تفاوت اصلی دندان های آسیاب و آسیاب کوچک با دندان های جلویی وجود کاسپ های بزرگ روی دندان های آسیاب است.
• دندان های آسیاب کوچک 2 کاسپ دارند.
• دندان های عقب 4 کاسپ دارند.

مینای دندان

• مینای دندان پوشش سخت و سفید رنگی است که روی تاج دندان را پوشانده است.
• مینای دندان به خوبی روی فرورفتگی ها، برجستگی ها و کاسپ ها دندان ها را به خوبی پوشش می دهد.
• سخت ترین ماده موجود در بدن مینای دندان است که عصب ندارد؛ به همین دلیل آسیب دیدگی مینای دندان دردی ندارد.
• به دلیل اینکه خونرسانی به مینای دندان انجام نمی شود، در صورت لب پرشدگی دندان امکان ترمیم خود به خود دندان وجود ندارد.

لثه

• لثه بافت نرم و صورتی رنگی است که ریشه های دندان را احاطه می کند.
• از دندان های بیرون آمده و همچنین دندان هایی که هنوز از لثه خارج نشده اند محافظت می کند.
• به تثبیت دندان ها در جای خود کمک می کند و با بافت های اطراف مانند سمنتوم و رباط پریودنتال ارتباط دارد.
• سلامت لثه برای جلوگیری از بیماری هایی مثل التهاب، خونریزی و عفونت بسیار اهمیت دارد.

عاج

• عاج ماده ای سخت به رنگ کرم است که بخش بزرگی از دندان را تشکیل می دهد.
• عاج در قسمت تاج با مینا و در قسمت ریشه با سمنتوم پوشیده شده است.
• در عاج دندان عصب ها و رگ های خونی تاج و ریشه دندان وجود دارد.
• عاج زنده است به همین دلیل در صورت ضربه خوردن احساس درد می کنید.

پالپ

پالپ بخش مهمی از آناتومی و ساختار دندان است. به رگ های خونی و عصب های دندان پالپ (مغز دندان) گفته می شود.

• پالپ دندان کانال های ریشه دندان و پالپ تاج را در برمی گیرد.
• در صورتی که پالپ دندان به دلیل پوسیدگی دندان یا آسیب دیدگی دندان از بین برود باعث دندان درد شدید می شود.

ریشه دندان

ریشه دندان در حفره دندانی و در استخوان فک قرار گرفته است. تعداد ریشه هر یک از دندان ها متفاوت از یکدیگر است و به شرح زیر است:

• دندان های ثنایای پیشین و نیش یک ریشه دارند.
• دندان های آسیاب کوچک 1 یا 2 ریشه دارند.
• دندان های آسیاب 2 یا 3 ریشه دارند.

سمنتوم

به پوشش آهکی نازکی که روی ریشه دندان قرار دارد سمنتوم گفته می شود.

• مینای دندان و سمنتوم در محل گردن دندان به یکدیگر می رسند.
• در سمنتوم عصب وجود ندارد.
• سمنتوم روی عاج ریشه دندان را می پوشاند.
• سمنتوم به رباط پریودنتال متصل است.

رباط پریودنتال

در آناتومی و ساختار دندان رباط پریودنتال ریشه دندان را به استخوان لثه متصل می کند.

• رباط پریودنتال هم عصب دارد و هم رگ های خونی.
• رباط محافظی ارتجاعی ما بین دندان و استخوان است که باعث حرکت مختصر دندان ها می شود.

تعداد دندان ها در انسان چقدر است؟

بیشتر بزرگسالان 32 دندان دارند که دندان های دائمی یا ثانویه نامیده می شوند:

• 8 دندان پیشین
• 4 دندان نیش
• 8 پرمولر
• 12 دندان مولر یا آسیای از جمله 4 دندان عقل

دندان پیشین یا incisor teeth

هشت دندان پیشین شما در قسمت جلوی دهان قرار دارد. چهار تا از آنها در فک بالا و چهار تا در فک پایین دارید. دندان های پیش معمولا کوچک هستند. آنها دارای لبه های تیز هستند که به شما کمک می کند غذا را گاز بگیرید. هر زمان دندان های خود را در چیزی مانند سیب فرو می کنید، از دندان های ثنایا پیشین کمک خواهید گرفت. دندان های پیش معمولاً اولین مجموعه دندان هایی هستند که رشد می کنند و در حدود 6 ماهگی ظاهر می شوند. دندان دائمی پیش در سنین 6 تا 8 سالگی جوانه میزنند.

انواع دندان نیش یا کیناینز (canines)

در آناتومی و ساختار دندان، چهار دندان نیش شما در کنار دندان های پیشین شما قرار دارد. شما دو دندان نیش در فک بالایی و دوتای دیگر در فک پایینی و در دو طرف دندان های پیشینن دارید. دندان های نیش دارای یک سطح تیز و شارپ برای پاره یا تکه تکه کردن مواد غذایی هستند.

اولین دندان شیری نیش در سنین 16 ماهگی تا 20 ماهگی ظاهر می شوند. دندان های نیش بالایی در ابتدا رشد می کنند و به دنبال آن دندان های نیش پایین وارد می شوند. دندان نیش دائمی پایین برعکس دندان های شیری نیش زودتر از دندان های فک بالا در می آیند. به عبارتی ابتدا دندان های نیش پایین در لثه ها در حدود 9 سالگی جوانه میزنند سپس دندان های نیش بالا در 11 یا 12 سالگی ظاهر می شوند.

دندان آسیاب کوچک یا پری مولار یا مولر (premolars)

هشت دندان پریمولار یا مولر یا آسیاب کوچک یا آسیای کوچک شما در کنار دندان نیش قرار دارند. 4 دندان آسیاب کوچک در فک بالا و 4 تای دیگر در فک پایین. دندان های پری مولر بزرگتر از دندان های نیش و دندان های ثنایا هستند. آنها دارای یک سطح صاف با برجستگی هایی برای خرد کردن و آسیاب کردن مواد غذایی به قطعات کوچکتر هستند تا بلع آن آسان تر شود. دندان های پری مولار شیری با پری مولارهای دائمی جایگزین می شوند. نوزادان و کودکان خردسال فاقد دندان پرمولر هستند. زیرا این دندان ها تا حدود 10 سالگی شروع به آمدن نمی کنند.

انواع دندان آسیاب یا مولار

در آناتومی و ساختار دندان، به دندان های خلفی انسان دندان آسیاب یا دندان مولار یا مولر (molars) گفته می شود. این دندان ها 12 عدد هستند و بزرگترین و محکم ترین دندان ها در قوس فکی شما به شمار میروند. شما شش دندان آسیاب در فک بالا و شش دندان دیگر در پایین دارید. به هشت دندان مولار یا دندان آسیاب شما بر اساس زمانی که به طور معمول جوانه میزنند یا از لثه بیرون می آیند دندان آسیاب 6 ساله و یا دندان آسیاب 12 ساله گفته میشود.

تعداد دندان های عقل (wisdom teeth)

بزرگ بودن سطح جویدنی دندان های آسیاب به شما کمک می کند تا مواد غذایی را بهتر خورد کنید. دندان های آسیاب شامل 4 دندان عقل می شوند (در انتهای هر قوس فکی 2 عدد دندان آسیاب وجود دارد) که آخرین مجموعه دندان هایی هستند که جوانه میزنند یا از لثه بیرون می آیند. این دندان ها معمولاً در سنین 17 تا 25 سالگی به طور کاملا رشد میکنند.

همه افراد در دهان خود جای کافی برای رویش دندان آسیاب ندارند. به همین دلیل در برخی افراد دندان عقل نهفته باقی میماند، به این معنی که زیر لثه گیر کرده است. این بدان معنی است که این دندان های عقل فضای کافی برای رشد ندارند. اگر فضای کافی برای رشدن دندان عقل وجود نداشته باشد احتمالا باید اقدام به کشیدن دندان کنید.

تفاوت دندان های قدامی و خلفی

ویژگی	دندان های قدامی	دندان های خلفی
نوع دندان	ثنایا (Incisors) و نیش (Canines)	پرمولر (آسیاب کوچک) و مولر (آسیاب بزرگ)
محل قرارگیری	جلوی دهان	عقب دهان
شکل تاج	کوچک تر، تیز و لبه صاف یا نوک تیز	بزرگ تر، سطح صاف با برجستگی ها و کاسپ ها
وظیفه اصلی	گاز گرفتن و بریدن غذا، کمک به تکلم	خرد کردن، آسیاب کردن و ساییدن غذا
تعداد کاسپ	معمولاً ۰ تا ۱ کاسپ	آسیاب کوچک: ۲ کاسپ آسیاب بزرگ: ۴ کاسپ
ساختار	شامل تاج، عاج و پالپ	شامل تاج، عاج، پالپ و ریشه قوی تر
اهمیت	زیبایی لبخند، عملکرد تکلم	تحمل فشار جویدن و کمک به هضم غذا

اکنون با شناخت تفاوت های دندان های قدامی و خلفی، می توانیم مراقبت بهتری از سلامت دهان و دندان های خود داشته باشیم.

انواع دندان در کودکان کدامند؟

کودکان فقط 20 دندان دارند که دندان های شیری با موقتی یا دندان کودکان نامیده می شوند. دندان های شیری در هر فک 10 عدد هستند و انواع آنها عبارتند از:

• 4 دندان پیش
• 2 دندان نیش
• 4 دندان آسیاب یا آسیا

دندان های شیری کودکان از حدود 6 ماهگی شروع به بیرون آمدن از لثه می کنند. معمولاً اولین دندان های شیری دندان های پیش پایین هستند که جوانه میزنند اکثر بچه ها تا سن 3 سالگی تمام 20 دندان اصلی خود را دارند.

کودکان دندان های شیری خود را در سنین 6 تا 12 سالگی از دست میدهند و سپس دندان های دائمی جایگزین آن ها می شوند. دندانهای آسیاب معمولاً اولین دندانهای دائمی هستند که جوانه میزنند. اکثر افراد تا 21 سالگی تمام دندانهای دائمی خود را به طور کامل دارند.

تفاوت های آناتومیکی دندان های شیری و دائمی

دندان های شیری که به دندان های موقتی کودکان هم معروف هستند، از نظر اندازه، شکل و تعداد ریشه ها با دندان‌های دائمی تفاوت دارند. این دندان ها کوچک تر هستند، عاجشان نازک تر است و تاج آنها نسبت به ریشه بزرگ تر به نظر می رسد. کودکان ۲۰ دندان شیری دارند، در حالی که بزرگسالان ۳۲ دندان دائمی دارند. دندان های شیری غذا را به‌صورت اولیه می جوند و رشد دندان های دائمی را هدایت می کنند، در حالی که دندان های دائمی برای جویدن طولانی مدت و عملکرد کامل دهان طراحی شده اند.

نکات کاربردی و بالینی

• آشنایی با آناتومی و ساختار دندان به دندانپزشکان کمک می کند تشخیص دقیق تری داشته باشند.
• شناخت اجزای دندان (مینا، عاج، پالپ و ریشه) برای انجام درمان هایی مانند پرکردن و عصب کشی ضروری است.
• درک نحوه اتصال دندان به لثه و استخوان، پیشگیری از آسیب های ناشی از فشارهای نامناسب هنگام درمان را امکانپذیر می کند.
• آگاهی از آناتومی و ساختار دندان به انتخاب ابزار و تکنیک مناسب برای جراحی های دندانی کمک می کند.
• اطلاعات آناتومیک دندان ها موجب بهبود نتایج زیبایی درمان ها، مثل روکش ها و لمینت ها، می شود.

جمع بندی

32 دندان شما به‌عنوان یک فرد بالغ نقش حیاتی در جویدن غذا و گفتار واضح دارند. دندان ها طوری طراحی شده اند که سال ها در دهان باقی بمانند، اما بدون مراقبت مناسب، ممکن است از این نعمت بهره کافی نبرید. برای حفظ سلامت دندان ها، به‌طور منظم از مسواک و نخ دندان استفاده کنید و هر شش ماه یکبار به دندانپزشک خوب مراجعه کنید. همچنین تمیز کردن حرفه ای، جرم گیری دندان یا بلیچینگ دندان می تواند به بهبود ظاهر و سلامت آنها کمک کند و لبخندی زیبا و سالم برای شما به ارمغان بیاورد.

سوالات متداول